Cloud computing (bulutli hisoblash texnologiyasi) bizneslarning faoliyat yuritish uslubini tubdan o'zgartirdi. U IT infratuzilmasini moslashuvchan, kengaytiriladigan resursga aylantirdi. Global cloud computing bozori 2024-yilda 753,11 milliard dollarga yetdi va 2034-yilga kelib 5 150,92 milliard dollarga o'sishi prognoz qilinmoqda. Bu tashkilotlarning texnologiyalarini boshqarishda misli ko'rilmagan o'zgarish bo'ladi degani. Lekin cloud computing aniq nima va nega barcha hajmdagi bizneslar uchun shunchalik muhim bo'lib qoldi? 

Cloud Computing nima?

Cloud computing - bu internet orqali hisoblash xizmatlarini yetkazib berish bo'lib, unga serverlar, saqlash, ma'lumotlar bazalari, tarmoq, dasturiy ta'minot, tahlillar va sun'iy intellekt kiradi. Masalan, Bizneslar va kompaniyalar Amazon Web Services (AWS), Microsoft Azure va Google Cloud Platform kabi cloud provayderlaridan texnologik xizmatlarni zarurat asosida foydalanishlari mumkin.

Oddiy qilib aytganda, Cloud computing — bu kompyuteringizda yoki telefoningizda joy bo‘lishini talab qilmaydigan xizmat. Hamma narsani internetdagi “bulut”da saqlaysiz va u yerdan ishlatasiz. Masalan, Google Drive — fayllarni kompyuterda emas, balki internetdagi bulutda saqlaysiz. Istalgan joydan telefon yoki kompyuterdan kirib olishingiz mumkin. Yana bir misol, Gmail — xatlaringiz telefoningizda emas, balki Google serverlarida saqlanadi. Siz faqat internet orqali kirib o‘qiysiz. Netflix/Spotify — filmlar yoki musiqalarni qurilmaga yuklamasdan, bulutdan oqim (streaming) orqali tinglaysiz yoki ko‘rasiz.

Cloud computing — bu sizning kompyuteringizdagi yukni yengillashtiradigan, hamma narsani internet orqali olib ishlatish imkonini beradigan texnologiya.

 

Uchta asosiy xizmat modeli

Cloud computing uch asosiy xizmat modeli orqali ishlaydi, ularning har biri turli darajadagi nazorat va boshqaruvni taqdim etadi:

1  Infrastructure as a Service (IaaS) internet orqali virtuallashtirilgan hisoblash resurslarini taqdim etadi. Siz IT infratuzilmasini - serverlar, virtual mashinalar, saqlash va tarmoqlarni ijaraga olasiz. Ushbu model sizga eng ko'p nazorat va moslashuvchanlikni beradi. Jismoniy apparat sotib olish va saqlash zaruriyatini yo'q qiladi. Sodda qilib aytganda, masalan siz kompyuter o‘yinlarini o‘ynash uchun juda kuchli kompyuter sotib olmoqchisiz. Bu qimmat turadi. Lekin cloud orqali xuddi shu kuchli kompyuterni ijaraga olib, internet orqali ishlatish mumkin. Ya’ni, server, saqlash xotirasi va tarmoqni bulutdan ijaraga olasiz.

Startup kompaniya yangi onlayn xizmatni ishga tushirmoqchi. Ular server sotib olib, saqlash va texnik xizmat ko‘rsatish uchun katta xarajat qilish o‘rniga AWS yoki Azure’dan virtual serverlar ijaraga oladi. Shu orqali ular xarajatlarni kamaytirib, resurslarni tez masshtablash imkoniyatiga ega bo‘ladi.

2  Platform as a Service (PaaS) internet orqali apparat va dasturiy ta'minot vositalarini, odatda ilova ishlab chiqish uchun yetkazib beradi. Masalan, mobil ilova ishlab chiqaruvchi kompaniya foydalanuvchilar uchun yangi dastur tayyorlamoqchi. Ular server sozlash yoki ma’lumotlar bazasini boshqarish bilan shug‘ullanmaydi, balki Google App Engine yoki Heroku kabi PaaS xizmatidan foydalanib, faqat ilova funksiyalarini ishlab chiqadi. PaaS 2025-2030 yillar davomida yillik 23,2% tezlikda o'sish ko'rsatkichida kelmoqda. Dasturchilar asosiy infratuzilma haqida tashvishlanmasdan ilovalarni tayyorlashi, sinashi va joylashtirishi mumkin.

3 Software as a Service (SaaS) obuna asosida internet orqali to'liq dasturiy ta'minot ilovalarini taqdim etadi. Masalan, korxona jamoasi hujjatlar ustida birgalikda ishlashi kerak. Buning uchun ular dastur o‘rnatish shart emas, balki Google Workspace yoki Microsoft 365dan foydalanib, hujjatlarni real vaqtda tayyorlaydi va tahrir qiladi. SaaS 2024-yilda cloud daromadining 53,5% ni egalladi va eng dominant xizmat modeli bo'ldi. Mashhur misollar orasida Gmail, Salesforce, Microsoft 365 va Slack mavjud.

Joylashtirish modellari

Cloud xizmatlarini xavfsizlik, muvofiqlik va biznes talablardan kelib chiqib, turli yo'llar bilan joylashtirish mumkin:

1 Public Cloud (Ommaviy Bulut) — hammaning umumiy foydalanishi uchun ochiq bulut. Kompaniyalar server yoki dasturlarni sotib olish o‘rniga, tayyor xizmatdan internet orqali foydalanadi. Startap yoki kichik biznes Google Cloud, Microsoft Azure yoki Amazon Web Servicesdan foydalanadi, chunki bu arzon va tezkor. 

2 Private Cloud (Xususiy Bulut)  — faqat bitta tashkilotga tegishli bulut. Kompaniya infratuzilmani o‘zi boshqaradi yoki uchinchi provayderga topshiradi. Asosiy maqsad — ma’lumot xavfsizligi. Masalan, Banklar yoki davlat idoralari mijoz ma’lumotlari maxfiy bo‘lgani uchun o‘z serverida yoki yopiq bulutda ishlatadi. 

3 Hybrid Cloud (Gibrid Bulut) — ommaviy va xususiy bulutni birlashtirish. Ya’ni kompaniya asosiy ishlarini xususiy bulutda saqlaydi, lekin qo‘shimcha imkoniyatlar uchun public clouddan foydalanadi. Misol uchun, bir korxona maxfiy mijoz ma’lumotlarini private cloudda, ammo marketing kompaniyalari uchun public cloud xizmatidan foydalanishi mumkin.

4 Multi-Cloud (Ko'p Bulutli) — bir vaqtning o‘zida bir nechta cloud provayderlardan foydalanish. Kompaniya bitta provayderga bog‘lanib qolmaslik uchun turli xizmatlarni turli bulutlardan oladi. Bir biznes AWS’da ma’lumotlar bazasini, Google Cloud’da sun’iy intellekt xizmatlarini, Azure’da esa boshqa ilovalarni ishlatishi mumkin. 

Cloud computing nima uchun muhim?

Cloud computingning tez qabul qilinishi shunchaki texnologiya trendi emas - bu biznes strategiyasidagi fundamental o'zgarishdir. Bir qancha omillar cloud computingni 2025-yilda har qachongidan ham muhimroq darajaga olib chiqdi.

Masalan, AI (sun'iy intellekt) rivojlanishi, korxona IT strategiyalarining gibrid va ko'p bulutli yondashuvlarga o'tishi cloud sohasini yangi bosqichga olib chiqdi.  2025-yildan keyin, butun dunyo bo'ylab 75 milliarddan ortiq Internet of Things qurilmalari bo'lishi kutilmoqda. Bu esa juda katta hajmdagi ma'lumotlarni ishlab chiqaradi. Cloud infratuzilmasi ushbu ma'lumotlar to'fonidan qiymat olish, tahlil qilish, saqlash uchun zarur bo'lgan kengaytiriladigan saqlash va qayta ishlash quvvatini ta'minlaydi.

Cloud computing tashkilotlarga AI va machine learningdan foydalanish holatlarini o'z strategiyalariga kiritishga yordam beradi. Bu esa maxsus lokal infratuzilmaga ehtiyoj sezmasdan prognoz, tahlil, tabiiy tilni qayta ishlash kabi ilg'or imkoniyatlarni beradi.

Cloud Computingning kuchli afzalliklari

1. Kengayish va moslashuvchanlik (Scalability va Flexibility)

Cloud xizmatlari yordamida resurslarni istalgan vaqtda oshirish yoki kamaytirish mumkin. Masalan, Black Friday paytida onlayn do‘kon trafik ko‘payadi. Cloud orqali ular tezda server quvvatini oshiradi. Savdo tugagach, yana eski holatiga qaytaradi. Faqat ishlatilgan resurs uchun to‘laydi.

2. Xarajat samaradorligi

Qimmat server sotib olish, ularni elektr, sovutish va texnik xizmat bilan ta’minlashning hojati yo‘q. Cloudda faqat ishlatayotgan resursingiz uchun pul to‘laysiz. Kichik bizneslar ham cloud tufayli katta kompaniyalar darajasidagi texnologiyalardan foydalana oladi.

3 Biznes uzluksizligi va falokatdan tiklash

Oldin server ishdan chiqsa, butun biznes to‘xtab qolardi. Endi cloud provayderlari ma’lumotlarni turli hududlarda saqlaydi. Masalan, bir server ishlamay qolsa ham, tizim avtomatik ravishda boshqa server orqali ishlashda davom etadi.

4. Hamkorlik va samaradorlik

Cloud vositalari jamoalarga joyidan qat’i nazar birgalikda ishlash imkonini beradi. Masalan, Google Docs – bir nechta odam bitta hujjatda bir vaqtda ishlay oladi. Masofadan ishlash qulay bo‘ladi.

---

5. Tez innovatsiya qilish

Cloud orqali yangi xizmat yoki ilovani bir necha daqiqada ishga tushirish mumkin. Dasturchilar yangi g‘oyani tezda sinab ko‘radi, agar ishlamasa katta zarar bo‘lmaydi.

6. Xavfsizlik va muvofiqlik

Yirik cloud provayderlari xavfsizlik uchun milliardlab dollar sarflaydi. Masalan, ular ma’lumotlarni shifrlaydi, doimiy kuzatuv qiladi va xalqaro standartlarga mos ishlaydi (masalan, GDPR). Ko‘p kompaniyalar bunday himoyani o‘zlari mustaqil ta’minlay olmaydi.

7. Avtomatik yangilanishlar

Server va dasturiy ta’minot yangilanishini cloud provayderning o‘zi amalga oshiradi. Siz IT jamoangizni texnik xizmatga emas, balki muhim biznes vazifalariga yo‘naltirasiz.

8. Ekologik barqarorlik

Cloud markazlari energiya samaradorligini oshiradi va ko‘p hollarda qayta tiklanadigan energiyadan foydalanadi. Bu esa kompaniyalarga atrof-muhitga zarar yetkazmasdan ishlash imkonini beradi.

9. Raqobat ustunligi

Cloud yordamida kichik bizneslar ham AI, Machine Learning kabi ilg‘or texnologiyalardan foydalana oladi. Bu ularga yirik kompaniyalar bilan raqobat qilish imkonini beradi.

10. Global yetish

Cloud provayderlari butun dunyo bo‘ylab serverlarga ega.  Masalan, siz Toshkentda turgan bo‘lsangiz ham, Yevropa yoki Amerikadagi mijozlaringizga tez va sifatli xizmat ko‘rsatishingiz mumkin.

Cloud Computing'ning umumiy foydalanish holatlari

1. Web va mobil ilovalar

Cloud serverlari yordamida startaplardan tortib, katta kompaniyalargacha o‘z ilovalarini ishlatishlari mumkin. Masalan, Instagram yoki Netflix kabi platformalarda bir paytning o‘zida millionlab foydalanuvchi bo‘lishi mumkin. Cloud ilova yukini (traffic) ko‘tarib, xizmatni to‘xtamasdan ishlashini ta’minlaydi.

2. Ma’lumotlarni saqlash va zaxiralash

Oldin kompaniyalar ma’lumotlarni saqlash uchun katta server xonalari qurishi kerak edi. Endi esa Cloud yordamida hujjatlar, rasm va videolarni xavfsiz saqlash mumkin. Agar tasodifan ma’lumot o‘chib ketsa ham, Cloud uni zaxiradan tiklab beradi. Masalan, Google Drive yoki Dropbox — bu cloud asosidagi saqlash xizmati.

3. Ilova ishlab chiqish va sinov qilish

Dasturchilar yangi dastur yoki sayt tayyorlashda ko‘p marta test qilishlari kerak. Cloud ularga kerakli serverlarni tezda tayyorlab beradi va ish tugagach o‘chirib qo‘yish mumkin. Bu esa vaqt va pulni tejaydi. Masalan, IT kompaniyalar yangi ilovalarni cloud muhitida ishlab chiqib, keyin foydalanuvchilarga taqdim etadi.

4. Katta ma’lumotlar tahlili (Big Data Analytics)

Ba’zi kompaniyalarda juda katta hajmdagi ma’lumotlar bo‘ladi (masalan, banklar, marketing agentliklari, supermarket tarmoqlari). Cloud ularga shu katta ma’lumotlarni tezda hisoblash va tahlil qilish imkonini beradi. Natijada ular foydalanuvchi odatlarini o‘rganib, yaxshiroq qaror qabul qiladilar. Masalan, Amazon foydalanuvchilarning xarid tarixiga qarab ularga yangi mahsulot tavsiya qiladi — bu Cloud’da ishlaydigan tahlil natijasi.

5. Sun’iy intellekt va Machine learning

Cloud’da oldindan tayyor qilingan AI vositalari mavjud. Kompaniyalar ulardan ovoz tanish, suratdagi narsalarni aniqlash yoki foydalanuvchi xatti-harakatini bashorat qilishda foydalanadi. Masalan, Google Translate yoki Siri ovozni tanib, javob bera olishi Cloud va AI xizmatlari yordamida ishlaydi.

6. Internet of Things (IoT)

IoT deganda “aqlli qurilmalar” tushuniladi (masalan: aqlli soat, aqlli kamera, smart uy tizimlari). Bu qurilmalar katta hajmda ma’lumot yuboradi. Cloud shu ma’lumotlarni yig‘ib, qayta ishlaydi va tahlil qiladi. Masalan, aqlli soat sizning yurak urishingizni o‘lchab, ma’lumotni cloud’ga yuboradi va shifokorga yoki ilovaga yetkazadi.

7. Kontent yetkazib berish (CDN)

Saytlar va videolar butun dunyo bo‘ylab tez yuklanishi uchun Cloud’dan foydalaniladi. Masalan, YouTube’dagi video Amerikada joylashgan serverda turgan bo‘lsa ham, O‘zbekistondagi odam videoni tez ko‘rishi uchun kontent yaqin serverga yuboriladi. Bu Cloud’dagi “content delivery network (CDN)” orqali amalga oshadi.

8. Korxona ilovalari (Enterprise Applications)

Kompaniyalarda ichki boshqaruv tizimlari bo‘ladi (masalan, HR — xodimlarni boshqarish, CRM — mijozlarni boshqarish, ERP — biznes jarayonlarini boshqarish). Oldin ular faqat ichki serverlarda ishlardi, lekin hozir Cloud’da ishlatiladi. Masalan, Salesforce yoki SAP kabi xizmatlar cloud asosida ishlaydi va butun dunyo bo‘ylab bizneslarga xizmat qiladi.

Cloud Computing haqida tez-tez so‘raladigan savollar (FAQ)

1. Cloud computing xavfsizmi?
Ha, lekin xavfsizlikning bir qismi sizning qo‘lingizda. Kuchli parol, ikki bosqichli tasdiqlash va shifrlash zarur.

2. Cloud computing qancha turadi?
Siz qancha foydalansangiz, shuncha to‘laysiz. Odatda an’anaviy serverdan arzonroq chiqadi.

3. Kichik biznes ham foydalana oladimi?
Albatta! Hattoki cloud kichik biznes uchun juda qulay, chunki katta serverlarga pul sarflash shart emas.

4. An’anaviy IT bilan cloud farqi nimada?

• An’anaviy IT’da siz server sotib olasiz.

• Cloud’da esa internet orqali uni ijaraga olasiz.

5. Ma’lumotlarni cloud’ga ko‘chirish qancha vaqt oladi?
Bu ma’lumot hajmiga bog‘liq: kichik biznes uchun bir necha hafta, yirik kompaniya uchun bir necha oy bo‘lishi mumkin.


78-888-9-888
Administratsiyaga bog‘lanish